Phát biểu tại hội thảo, PGS.TS Phạm Hùng Cường, Phó Hiệu trưởng trường ĐH Xây dựng khẳng định bảo tồn làng cổ Đường Lâm không chỉ bảo tồn di tích mà là bảo tồn các giá trị đặc trưng của một mô hình cư trú điểm dân cư nông thôn truyền thống vẫn đang tồn tại và phát triển như một cơ thể sống. PGS.TS Phạm Hùng Cường đưa ra các xu hướng có thể xảy ra đối với làng cổ Đường Lâm làm biến dạng giá trị văn hóa của Đường Lâm. Thứ nhất là tốc độ chuyển đổi cơ cấu kinh tế và phương thức sản xuất truyền thống không đồng độ với chuyển đổi văn hóa, lối sống. Thứ hai, xây dựng nhà 2 tầng, trổ cửa ra ngõ của các nhà ở Đường Lâm. Thứ ba, bảo tồn các di tích nhà cổ có những mâu thuẫn nhất định với nhu cầu cuộc sống hiện nay mà ngôi nhà phải đáp ứng. Thứ tư, bảo tồn theo kiểu làm mới lại di tích, bảo tồn tự phát không theo đúng các trình tự khoa học. Thứ năm, phát triển dịch vụ tràn lan của các đơn vị kinh doanh du lịch làm ảnh hưởng đến cảnh quan chung. Thứ sáu, mật độ xây dựng tăng, xáo trộn dân cứ do nhập cư hoặc người dân gốc chuyển đi nơi khác. Thứ bảy, phát triển không đồng đều giữa các cụm làng cổ ở Đường Lâm. Hiện nay do nguồn vốn đầu tư chưa nhiều nên giai đoạn đầu sẽ tập trung và bảo tồn tôn tạo làng Mông Phụ, chưa quan tâm nhiều đến các làng Cam Lâm, Đông Sàng, Đoài Giáp… Thứ tám, phát triển của các khu vực ảnh hưởng đến làng cổ. PGS. TS Phạm Hùng Cường đã đề xuất các giải pháp cho các xu hướng có thể xảy ra trên, trong đó nhấn mạnh đến việc thành phố Hà Nội cần có sự quan tâm kiểm soát các dự án phát triển xung quanh, đảm bảo sự phát triển đó không có tác động tiêu cực đến các làng cổ về cảnh quan và các yếu tố văn hóa xã hội khác.

Đề xuất giải pháp giải quyết những vấn đề bức xúc của người dân làng cổ Đường  Lâm, PGS.TS Đặng Văn Bài (Phó Chủ tịch Hội đồng di sản văn hóa Quốc gia) cho biết, cần phải nhận thức rõ về vai trò của cộng đồng trong việc bản tồn di sản văn hóa nói chung và làng cổ Đường Lâm nói riêng. Một trong những giải pháp để bảo vệ làng cổ Đường Lâm là phát triển du lịch cộng đồng. Bởi du lịch cộng đồng sẽ giúp bảo tồn và chuyển giao di sản văn hóa dưới dạng nguyên gốc cho các thế hệ tương lai và phát huy giá trị văn hóa di sản phục vụ nhu cầu tinh thần của cộng đồng gắn với phát triển du lịch bền vững. Thực tiễn đã chỉ ra rằng, nhà nước không nên làm thay cộng đồng và cũng không được khoán trắng cho cộng đồng. Muốn thực hiện xã hội hóa, muốn phát huy vai trò của cộng đồng, nhà nước cần tăng cường đầu tư và luôn có biện pháp nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước về văn hóa để hướng cộng đồng vào những mục tiêu chiến lược đã đặt ra trong từng giai đoạn phát triển. Phát triển du lịch cộng đồng, người dân địa phương sẽ được khuyến khích tham gia, có quyền ra quyết định, chịu trách nhiệm thực thi và điều hành các dự án du lịch cộng đồng. Các thế hệ cộng đồng cư dân địa phương được tạo sinh kế, công ăn việc làm và lợi ích kinh tế từ hoạt động du lịch.

Tại hội thảo, TS. Nguyễn Thu Hạnh (Chủ tịch Liên hiệp khoa học phát triển Du lịch bền vững) cũng đã đưa ra giải pháp tạo lợi ích cho người dân làng cổ bằng sản phẩm du lịch từ cây lúa, để Đường Lâm sẽ là điểm đến hấp dẫn với thương hiệu “Làng Việt cổ”, với các hoạt động tham quan nhà cổ, đường làng, ngõ xóm, giếng cổ, làng văn hóa cổ Đường Lâm, di tích đền Phùng Hưng, đền Ngô Quyền, hội vật chùa Ón…

Chia sẻ những ý kiến từ người dân làng cổ Đường Lâm, ông Phạm Hùng Sơn, Trưởng ban Quản lý Di tích làng cổ Đường Lâm cho biết: “Muốn người dân ở Đường Lâm cùng chung tay góp sức bảo vệ làng cổ Đường Lâm, phải làm thế nào để bà con được hưởng lợi. Để bà con được hưởng lợi bền vững, phải bắt đầu từ nông nghiệp, du lịch không thể trông chờ vào những lệ phí thu vé hàng năm ở làng. Phải để cho người dân ở làng cổ thấy được họ được hưởng lợi ích thì họ mới chung tay bảo tồn và phát huy giá trị di sản của làng cổ”.

Ông Vũ Chính Đông – Chánh văn phòng Hiệp hội du lịch Hà Nội đề nghị cần giáo dục đào tạo du lịch cộng đồng, nâng cao dân trí cho người dân. Để họ thấy rằng lịch mang lại nguồn lợi chính cho họ, nhưng không phải có ngay từ tiền bán vé thăm quan. Thu nhập từ việc bán sản phẩm du lịch mới là lâu dài. Nếu cần thiết, có thể mở lớp dự án ngay tại Đường Lâm.

Về vấn đề quy hoạch ở Đường Lâm, ông Lưu Quang Huy, Phó viện Trưởng viện Quy hoạch xây dựng Hà Nội đề nghị cần đảm bảo công bằng giữa việc bảo tồn và phát huy giá trị làng cổ, xem xét kỹ phương án đưa người dân ra khu tái định cư với những điều kiện phù hợp, tạo không gian hòa quyện giữa sự phát triển mới và cảnh quan cũ.

Phát biểu kết luận Hội thảo, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hà Nội Trương Minh Tiến nhấn mạnh, Sở sẽ tập hợp các ý kiến, trong tháng 6/2013, sẽ trình lên Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch quy hoạch bảo tồn và phát huy giá trị di sản tại làng cổ Đường Lâm tập trung vào các vấn đề như quy hoạch đất giãn dân như thế nào để phát triển tốt, xây dựng sửa chữa nhà cổ ở Đường Lâm như thế nào, làm thế nào để tạo điều kiện cho người dân nơi đây sinh sống tốt hơn. Như vậy, cần nâng cao ý thức trác nhiệm của người dân ở làng cổ Đường Lâm, các cấp, các cơ quan chức năng cần chung tay góp sức gìn giữ viên ngọc quý Đường Lâm.